Best practice
Prikken voor een betere afweer
Het Tropencentrum heeft een speciale poli opgezet voor vaccinaties van patiënten met een verzwakt immuunsysteem. Steeds meer afdelingen en artsen maken gebruik van deze waardevolle expertise. Daardoor groeit de poli snel: sinds vorig jaar is het team ook actief op locatie VUmc. “Het is superfijn dat je weet dat een patiënt in goede handen is.”
Tekst: Jasper Enklaar - Illustratie: Gemma Pauwels - Foto: Martijn Gijsbertsen
Bij het Tropencentrum op locatie AMC is van oudsher veel expertise over vaccinaties. Al jarenlang kunnen reizigers naar allerlei exotische oorden hier terecht voor advies. En om zich te laten inenten tegen bijvoorbeeld gele koorts, knokkelkoorts of buiktyfus. Maar het Tropencentrum is meer dan alleen een reiskliniek. Steeds vaker komen er ook patiënten met een verzwakt immuunsysteem, bij wie door hun behandeling oude vaccinaties niet meer werken. Deze kwetsbare patiënten kunnen terecht bij de speciale vaccinatiepoli. “Die plannen hadden we eigenlijk al in 2011 toen ik begon als internist in het AMC”, vertelt internist-infectioloog Bram Goorhuis. “Onze vaccinatiepoli voor reizigers bestond al heel lang. Die wilden we ook inzetten voor het vaccineren van patiënten met een verzwakte afweer, gekoppeld aan wetenschappelijk onderzoek.”
Kwetsbaar voor infecties
Er zijn grote groepen in Nederland die afweeronderdrukkende medicijnen gebruiken: patiënten na een niertransplantatie, patiënten met HIV, kinderen met aangeboren afweerstoornissen, patiënten met reuma, kankerpatiënten. Bij de behandeling van auto-immuunziekten en bij transplantaties zijn afweerremmers noodzakelijk. Ze maken patiënten echter wel extra kwetsbaar voor infecties. Dat geldt ook voor hematologiepatiënten die een stamceltransplantatie ondergaan. “Als je patiënten met een hematologische ziekte behandelt, beschadig je bijna per definitie hun gezonde afweersysteem”, vertelt hematoloog Mette Hazenberg. “Dan ben je er als dokter ook verantwoordelijk voor dat ze daardoor niet in de problemen komen. Vaccineren is dan een heel belangrijk onderdeel. Want deze mensen zijn hun opgebouwde immuniteit grotendeels kwijtgeraakt, inclusief de bescherming door de kindervaccinaties.”
B
Speciaal voor kwetsbare patiënten
Dagelijkse routine
Patiënten met een verzwakte afweer kunnen nu voor hun hervaccinaties terecht bij de vaccinatiepoli van het Tropencentrum. Dat geldt ook voor vaccinaties tegen pneumokokken, griep, covid of gordelroos, “Ongeveer vier maanden na de transplantatie verwijs ik mijn transplantatiepatiënten naar de vaccinatiepoli”, legt Hazenberg uit. “Daar komen ze in een programma waarbij ze op gezette tijden hun vaccinaties krijgen. Dat gaat helemaal onder supervisie van de vaccinatiepoli. Het is superfijn dat je weet dat de patiënt op dat gebied in goede handen is. Het is een fantastische service.”
Volgens Goorhuis is vaccinatie een onderwerp waar niet alle artsen per se goed in thuis zijn. Het Tropencentrum heeft die expertise wel. “Wij denken er elke dag over na, we zijn goed op de hoogte van alle richtlijnen en we hebben een goede, over de jaren heen opgebouwde infrastructuur. Daarom zijn we deze service gaan bieden voor alle artsen van Amsterdam UMC van wie patiënten door hun behandeling een verzwakte afweer krijgen.”
Specifieke kennis
Verpleegkundige Lotte van den Heuvel (zie foto) en haar collega Helma Borgman-Pijnacker werken sinds 2024 een dag per week op locatie VUmc, de andere dagen zitten ze op het Tropencentrum op locatie AMC. De poli op locatie VUmc wordt volledig door verpleegkundigen gedraaid. “We zagen op locatie VUmc eerst alleen maar reizigers, maar dat zijn nu ook ‘medische patiënten’ geworden, vanuit allerlei soorten specialismes die medicijnen gebruiken die het immuunsysteem kan onderdrukken. Het maakt het werk uitdagender, maar daardoor ook heel leuk. Want je moet veel weten, bijvoorbeeld over nieuwe behandelingen en over allerlei nieuwe middelen die op de markt komen die effect hebben op het immuunsysteem.”
De groep patiënten die naar de vaccinatiepoli wordt verwezen, neemt gestaag toe, Het is zelfs zo druk met ‘immuunpatiënten’ dat de reizigerspoli op locatie VUmc even op een lager pitje draait. Goorhuis: “We krijgen steeds meer patiënten doorgestuurd. Van de dermatologen, van de neurologen, die mensen doorsturen die ze behandelen voor multiple sclerose. Ook de nefrologen en de reumatologen beginnen hun patiënten door te sturen. En we zien nu ook patiënten, voorafgaand aan een gehoorimplantatie, verwezen door de KNO-artsen. Het voordeel als academisch centrum: we hebben hier al die groepen bij elkaar, met grote aantallen patiënten. Daardoor kunnen we makkelijker onderzoek doen waarbij we iedereen betrekken en onze expertise verder uitbouwen.”
Eigen onderzoek
Tijdens de coronatijd kwam er geld voor onderzoek naar vaccinatie van hematologische patiënten. “Het dogma was altijd dat vaccineren van deze mensen met een verzwakte afweer geen zin had”, vertelt Hazenberg, “Want dat zou toch niet lukken. Wij hebben ontdekt dat het merendeel wel goed te vaccineren is. Ze hebben vaak één extra vaccin nodig, maar ze bouwen een prima afweer op. Mede op basis van de kennis die we hiermee hebben opgedaan, hebben we gezegd dat we veel meer moeten inzetten op het vaccineren van deze groep.”
Terwijl het aantal vaccinaties steeds meer toeneemt, stond daar lange tijd geen vergoeding tegenover. Die zat niet in de prijsafspraken met de zorgverzekeraars. Het financiële verlies werd door het Tropencentrum gecompenseerd met de winst op de reizigersvaccinaties. “Dat was best lastig”, zegt Katja de Jong, internist-infectioloog. “We kregen steeds meer patiënten, maar we zaten daar wel een beetje mee te worstelen, want uit eigen zak betalen was natuurlijk niet helemaal de bedoeling.”
De Jong heeft veel werk verzet om een betere vergoeding voor elkaar te krijgen. Ook landelijk pleitten andere infectiologen voor betere vergoeding. “Met een aantal andere academische centra hebben we de handen inééngeslagen. We zijn gaan lobbyen bij de verzekeraars en bij de overkoepelende organisaties.” Inmiddels is het beter geregeld. Onder bepaalde voorwaarden zijn vaccinaties voor verschillende groepen mensen met afweerstoornissen nu wel te declareren. Nu de vergoeding goed is geregeld, kwam de weg vrij voor verdere uitbreiding en professionalisering. “We hebben protocollen geschreven voor veel verschillende patiëntengroepen”, vertelt De Jong. “Daarmee kunnen de verpleegkundigen aan het werk. Het meeste kan gewoon volgens protocol. En zijn er uitzonderingen, dan zien we die patiënten alsnog op het artsenspreekuur.”
Volwassen poli
Jaarlijks laten bij het Tropencentrum tussen de 8000 en 10.000 mensen met reisplannen een prik zetten. De groep kwetsbare patiënten is opgelopen naar 2000 tot 3000 per jaar. Dit komt ook omdat het aantal patiënten dat afweerremmende geneesmiddelen krijgt, toeneemt. Daardoor is de vaccinatiepoli naast de reizigerspoli een tweede volwassen tak geworden van het Tropencentrum, vertelt De Jong. “Er komen steeds nieuwe en betere vaccins. Tegelijk komen er steeds meer afweerremmers op de markt die ruim worden voorgeschreven. Daarom hebben we ook de poli aan VUmc-kant, waar de afdeling hematologie zit, uitgebreid. Want we vinden dat we mensen met een verzwakte afweer goed moeten beschermen tegen infectieziekten.” •
Best practice
Prikken voor een betere afweer
Eigen onderzoek
Tijdens de coronatijd kwam er geld voor onderzoek naar vaccinatie van hematologische patiënten. “Het dogma was altijd dat vaccineren van deze mensen met een verzwakte afweer geen zin had”, vertelt Hazenberg, “Want dat zou toch niet lukken. Wij hebben ontdekt dat het merendeel wel goed te vaccineren is. Ze hebben vaak één extra vaccin nodig, maar ze bouwen een prima afweer op. Mede op basis van de kennis die we hiermee hebben opgedaan, hebben we gezegd dat we veel meer moeten inzetten op het vaccineren van deze groep.”
Terwijl het aantal vaccinaties steeds meer toeneemt, stond daar lange tijd geen vergoeding tegenover. Die zat niet in de prijsafspraken met de zorgverzekeraars. Het financiële verlies werd door het Tropencentrum gecompenseerd met de winst op de reizigersvaccinaties. “Dat was best lastig”, zegt Katja de Jong, internist-infectioloog. “We kregen steeds meer patiënten, maar we zaten daar wel een beetje mee te worstelen, want uit eigen zak betalen was natuurlijk niet helemaal de bedoeling.”
De Jong heeft veel werk verzet om een betere vergoeding voor elkaar te krijgen. Ook landelijk pleitten andere infectiologen voor betere vergoeding. “Met een aantal andere academische centra hebben we de handen inééngeslagen. We zijn gaan lobbyen bij de verzekeraars en bij de overkoepelende organisaties.” Inmiddels is het beter geregeld. Onder bepaalde voorwaarden zijn vaccinaties voor verschillende groepen mensen met afweerstoornissen nu wel te declareren. Nu de vergoeding goed is geregeld, kwam de weg vrij voor verdere uitbreiding en professionalisering. “We hebben protocollen geschreven voor veel verschillende patiëntengroepen”, vertelt De Jong. “Daarmee kunnen de verpleegkundigen aan het werk. Het meeste kan gewoon volgens protocol. En zijn er uitzonderingen, dan zien we die patiënten alsnog op het artsenspreekuur.”
Volwassen poli
Jaarlijks laten bij het Tropencentrum tussen de 8000 en 10.000 mensen met reisplannen een prik zetten. De groep kwetsbare patiënten is opgelopen naar 2000 tot 3000 per jaar. Dit komt ook omdat het aantal patiënten dat afweerremmende geneesmiddelen krijgt, toeneemt. Daardoor is de vaccinatiepoli naast de reizigerspoli een tweede volwassen tak geworden van het Tropencentrum, vertelt De Jong. “Er komen steeds nieuwe en betere vaccins. Tegelijk komen er steeds meer afweerremmers op de markt die ruim worden voorgeschreven. Daarom hebben we ook de poli aan VUmc-kant, waar de afdeling hematologie zit, uitgebreid. Want we vinden dat we mensen met een verzwakte afweer goed moeten beschermen tegen infectieziekten.” •
Dagelijkse routine
Patiënten met een verzwakte afweer kunnen nu voor hun hervaccinaties terecht bij de vaccinatiepoli van het Tropencentrum. Dat geldt ook voor vaccinaties tegen pneumokokken, griep, covid of gordelroos, “Ongeveer vier maanden na de transplantatie verwijs ik mijn transplantatiepatiënten naar de vaccinatiepoli”, legt Hazenberg uit. “Daar komen ze in een programma waarbij ze op gezette tijden hun vaccinaties krijgen. Dat gaat helemaal onder supervisie van de vaccinatiepoli. Het is superfijn dat je weet dat de patiënt op dat gebied in goede handen is. Het is een fantastische service.”
Volgens Goorhuis is vaccinatie een onderwerp waar niet alle artsen per se goed in thuis zijn. Het Tropencentrum heeft die expertise wel. “Wij denken er elke dag over na, we zijn goed op de hoogte van alle richtlijnen en we hebben een goede, over de jaren heen opgebouwde infrastructuur. Daarom zijn we deze service gaan bieden voor alle artsen van Amsterdam UMC van wie patiënten door hun behandeling een verzwakte afweer krijgen.”
Specifieke kennis
Verpleegkundige Lotte van den Heuvel (zie foto) en haar collega Helma Borgman-Pijnacker werken sinds 2024 een dag per week op locatie VUmc, de andere dagen zitten ze op het Tropencentrum op locatie AMC. De poli op locatie VUmc wordt volledig door verpleegkundigen gedraaid. “We zagen op locatie VUmc eerst alleen maar reizigers, maar dat zijn nu ook ‘medische patiënten’ geworden, vanuit allerlei soorten specialismes die medicijnen gebruiken die het immuunsysteem kan onderdrukken. Het maakt het werk uitdagender, maar daardoor ook heel leuk. Want je moet veel weten, bijvoorbeeld over nieuwe behandelingen en over allerlei nieuwe middelen die op de markt komen die effect hebben op het immuunsysteem.”
De groep patiënten die naar de vaccinatiepoli wordt verwezen, neemt gestaag toe, Het is zelfs zo druk met ‘immuunpatiënten’ dat de reizigerspoli op locatie VUmc even op een lager pitje draait. Goorhuis: “We krijgen steeds meer patiënten doorgestuurd. Van de dermatologen, van de neurologen, die mensen doorsturen die ze behandelen voor multiple sclerose. Ook de nefrologen en de reumatologen beginnen hun patiënten door te sturen. En we zien nu ook patiënten, voorafgaand aan een gehoorimplantatie, verwezen door de KNO-artsen. Het voordeel als academisch centrum: we hebben hier al die groepen bij elkaar, met grote aantallen patiënten. Daardoor kunnen we makkelijker onderzoek doen waarbij we iedereen betrekken en onze expertise verder uitbouwen.”
Speciaal voor kwetsbare patiënten
Het Tropencentrum heeft een speciale poli opgezet voor vaccinaties van patiënten met een verzwakt immuunsysteem. Steeds meer afdelingen en artsen maken gebruik van deze waardevolle expertise. Daardoor groeit de poli snel: sinds vorig jaar is het team ook actief op locatie VUmc. “Het is superfijn dat je weet dat een patiënt in goede handen is.”
Tekst: Jasper Enklaar - Illustratie: Gemma Pauwels - Foto: Martijn Gijsbertsen
Bij het Tropencentrum op locatie AMC is van oudsher veel expertise over vaccinaties. Al jarenlang kunnen reizigers naar allerlei exotische oorden hier terecht voor advies. En om zich te laten inenten tegen bijvoorbeeld gele koorts, knokkelkoorts of buiktyfus. Maar het Tropencentrum is meer dan alleen een reiskliniek. Steeds vaker komen er ook patiënten met een verzwakt immuunsysteem, bij wie door hun behandeling oude vaccinaties niet meer werken. Deze kwetsbare patiënten kunnen terecht bij de speciale vaccinatiepoli. “Die plannen hadden we eigenlijk al in 2011 toen ik begon als internist in het AMC”, vertelt internist-infectioloog Bram Goorhuis. “Onze vaccinatiepoli voor reizigers bestond al heel lang. Die wilden we ook inzetten voor het vaccineren van patiënten met een verzwakte afweer, gekoppeld aan wetenschappelijk onderzoek.”
Kwetsbaar voor infecties
Er zijn grote groepen in Nederland die afweeronderdrukkende medicijnen gebruiken: patiënten na een niertransplantatie, patiënten met HIV, kinderen met aangeboren afweerstoornissen, patiënten met reuma, kankerpatiënten. Bij de behandeling van auto-immuunziekten en bij transplantaties zijn afweerremmers noodzakelijk. Ze maken patiënten echter wel extra kwetsbaar voor infecties. Dat geldt ook voor hematologiepatiënten die een stamceltransplantatie ondergaan. “Als je patiënten met een hematologische ziekte behandelt, beschadig je bijna per definitie hun gezonde afweersysteem”, vertelt hematoloog Mette Hazenberg. “Dan ben je er als dokter ook verantwoordelijk voor dat ze daardoor niet in de problemen komen. Vaccineren is dan een heel belangrijk onderdeel. Want deze mensen zijn hun opgebouwde immuniteit grotendeels kwijtgeraakt, inclusief de bescherming door de kindervaccinaties.”
B